Пишува: Проф. д-р Пламен Павлов/Труд
Во нашиот културен календар, Денот на народните будници се повеќе се утврдува како празник што ги обединува минатото, сегашноста и иднината. Тоа не е само „есенско“ повторување на 24 мај, и покрај нивната заедничка идеолошка порака - 1 ноември е повикан да ги собере нишките на националната меморија во сето негово богатство и различност. По Ослободувањето, нашите предци високо ги вреднуваа делата на преродбениците, кои го подигнаа духот на нацијата, се посветија на борбата за слобода, човекови права, културен подем и возобновување на бугарската државност.
Како што е познато, во 1909 година во Пловдив за прв пат се прославил Денот на народните будници - денот на свети Иван Рилски по стар стил. Во 1922 година, Стојан Омарчевски, тогашен министер за народно образование, поднесе предлог до Министерскиот совет 1 ноември официјално да се прогласи за Ден на бугарските народни будници. Така беше поддржана иницијативата на водечките интелектуалци, меѓу нив Иван Вазов, проф. Љубомир Милетиќ, Стилијан Чилингиров, проф. Бењо Цонев, Адријана Будевска... Сеќавањето на достигнувањата на генерации Бугари, особено во епохата на ренесансата, е лек против катастрофата што ја претрпе нацијата и државата со неправедниот Договор од Ној (1919). Празникот свечено се славел до 1945 година, но бил откажан од тоталитарниот комунистички режим. Обновена е со одлука на Народното собрание од 28 октомври 1992 година, врз основа на идејата на писателот д-р Петар Константинов.
Почетокот на преродбеното будење е поврзан со еден монах и неговата книга. Појавата на отец Паисиј Хилендарски не е случаен феномен - неговите претходници биле галаксија книжници од 15-17 век (Матеј Граматичар, папа Пејо, Пимен Зографски и многу други), бугарски католици (Петар Богдан, Филип Станиславов, Петар. Парчевич), препишувачи, зографи, монаси, учители... Пајсиј пишува мал „историчар“ за да ја заштити нашата национална чест. Во 1762 година, приказната беше завршена. Почна да се копира и дистрибуира од истомисленици и следбеници. Хилендарскиот монах ја воскреснува величината на својот народ, ја осудува грчката духовна доминација, остро ги прекорува оние што подлегнуваат на туѓото богослужение и асимилација. Во „Историјата на словенска Бугарија“ молчешкум беше промовирана задачата за возобновување на слободната бугарска држава и црква. Книгата на Пајсиј го означува почетокот на нашата нова литература и политичка мисла, таа станува светилиште... Меѓу светлите следбеници на Пајсиј се епископот Врачански Софрониј, Кирил Пејчинович, Јоаким Кирчовски, папата Пунчо и голем број личности од Мизија, Тракија и Македонија. .
За бугарите од ренесансата, стремежот кон образованието и фаќањето чекор со вековната заостанатост е моќен поттик за економски и културен просперитет. Започнува еден вид „културна револуција“, комбинирана со борба за национална еманципација, црковна и политичка слобода. Образованието, љубовта кон науката доаѓа до израз. Знаењето дадено во т.н мобилните училишта, не ги задоволуваат потребите на општеството и на интелигенцијата што се појавува. Нормите на секуларното образование се наметнуваат со т.н „Елинско-бугарски училишта“, од кои првото е отворено во 1815 година во Свиштов од Емануил Васкидович, а потоа следуваат општинските училишта (Русе, Видин, Трново, Пловдив и др.). Улогата на т.н „Рибен буквар“ од д-р Петар Берон (1824), прифатен како „библија на бугарското образование“. Порасна цела генерација учители кои образованието го ставија на широка демократска основа: Неофит Рилски, Раино Попович, браќата Миладинови, Петко Славејков, Сава Доброплодни, Ботјо Петков... Следеа „меѓусебните училишта“, првото беше формирано во Габрово ( 2 јануари 1835 година) со дарежливите донации на Васил Априлов и емиграцијата во Одеса и Букурешт. Примерот го следеа Свиштов, Копривштица, Сопот, Елена, Пловдив, Трново, Карлово, Велес... Матурантите од „класните училишта“ одеа во средни училишта, факултети и универзитети во Европа и Руската империја, кај католичката и протестантската училишта во Константинопол кои се појавиле по Кримската војна (познатиот „Роберт колеџ“), Солун, Пловдив, Русе, Битола итн. Отворени се гимназии во Болград (денес во Украина), Пловдив и Габрово, педагошкото училиште во Штип (1868), трговското училиште во Свиштов (1873), богословските училишта во Љасковец и Самоков. Бугарската интелигенција излезе со идеја за создавање универзитет, а веќе во 1869 година во Браила беше основано Бугарското литературно друштво - идната академија на науките.
Разбирањето на културното и историското наследство зазема важно место во главите на креаторите на новата бугарска литература. Типичен пример е збирката „Бугарски народни песни“ на браќата Миладиновци од Струга. Поезијата ги прави првите чекори во личноста на Григор Перличев, Константин Миладинов, Георги Стоиков Раковски... Авторските „песни“ на Добри Чинтулов имаат исклучителен ефект, а првиот „вистински“ поет се јавува во личноста на Петко Славејков. Во 70-тите години преовладува генијалниот збор на Христо Ботев, отпечатени се првите дела на Иван Вазов. Новинарството ги има своите врвови во личноста на Раковски, Каравелов и Ботев. Импровизираните продукции на драмите на Добри Воиников и Васил Друмев, кои најчесто се изведуваат во центрите на заедницата, имаат неверојатно влијание врз бугарската јавност.
Модернизацијата ја доживува архитектурата и уметноста. „Први мајстори“ како Павел Јованович, Андреј Дамјанов, „уста“ Кољу Фичето и други. градат цркви, станбени згради, училишта, мостови. Се издигнува талентот на Захариј Зограф, кој создаде стотици икони и мурали. Во творештвото на Станислав Доспевски, Георги Данчов и Николај Павлович преовладуваа секуларните теми и современите европски трендови.
Еден од феномените на бугарската преродба е интеракцијата меѓу „магаџиите“ и „граматичарите“, меѓу „непомирливите“ и „умерените“ фигури на Бугарија... Титаните на бугарската национална револуција не се само политички водачи. , креатори на одреди, комитети и козаговори, но и просветители, борци за културно издигнување. Раковски, „патријархот“ на револуцијата ги спојуваше квалитетите на интелектуалец, харизматичен водач, политичар и национален идеолог, издаваше весници, ја истражуваше бугарската историја, етнографија и фолклор, пишуваше револуционерна поезија. Неговиот „Шумски патник“ (1857) имаше неверојатно влијание дури и врз вчерашните веќе „политички“ одметници! Љубен Каравелов, „душата на револуционерните идеи“, претседателот на ЦК, повторно е олицетворение на хармонијата меѓу огненото новинарско перо и неуморното, „кротко“ дело на писател, издавач, истражувач на бугарската историја, фолклор, народна психологија.
Апостолот на слободата Васил Левски бил учител во родниот крај и Северна Добруџа, близок пријател на сликарите и писателите. Моќта на неговите зборови и неговиот ангелски глас одамна се паметат... Христо Ботев стана недостижен пример на „поет и војвода“, весникар и учител, пример за саможртва пред олтарот на слободата. Стихот Боте "Живее, живее!" фокусира само по себе неверојатна будна сила која одекнува во главите на генерациите Бугари...
Во Априлското востание (1876) поддршка на револуционерните апостоли биле учителите, свештениците и најбудните Бугари. А каква би била нашата историска меморија за тие големи настани без сликите на младата учителка Рајна Попгеоргиева, „даскал“ Бачо Киро, без генијалните дела на Захариј Стојанов и Иван Вазов...
Преродбата е негација на суетата, политичката слуга и диктатите на просечноста... Мора да се потсетиме и да го следиме примерот на оние познати и непознати преродбеници кои не штедеа енергија, средства, лична благосостојба, па дури и својата крв во името на нивниот сосед, за иднината на Бугарија.
Извор:https://tribuna.mk/
Comments